Sóng cơ trên mặt nước gắn liền với cuộc sống của chúng ta, ta có thể tạo ra sóng; quan sát; đo chúng.... tuy nhiên bài toán xác định chiều dao động của một phần tử nước không hề dễ dàng với một số học sinh. Bằng kinh nghiệm qua nhiều năm dạy học, tôi thấy các bài toán này được đưa khá nhiều vào đề thi ĐH – CĐ tất nhiên chúng có “biến tướng”. Thực ra, giải bài này không khó nếu như ta hiểu kiến thức căn bản của hiện tượng. Để không mất qua nhiều thời gian của học sinh mà vẫn có thể giải quyết được dạng bài này, tôi sẽ trình bày theo kết quả thực nghiệm.
CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Xét một sóng cơ lan truyền theo chiều từ trái qua phải như hình vẽ:
Bằng kết quả thực nghiệm cho ta thấy, những điểm nằm ở vế trái bụng sóng thì dao động đi xuống và những điểm nằm ở vế phải bụng sóng thì dao động đi lên. Cụ thể ta biểu diễn như sau:
VÍ DỤ MINH HỌA
Câu 1.Trên mặt nước rộng vô hạn, sóng được phát ra từ một nguồn dao động điều hòa O và tạo thành sóng có dạng là các đường tròn tâm O ( hình vẽ). Xét trên cùng một Phương truyền sóng OAB có hai quả bóng A và B nhẹ, kích thướng đủ nhỏ nổi bồng bềnh trên mặt nước. Trong quá trình sóng truyền từ O đến A rồi đến B, quả bóng A di chuyển theo chiều nào?
A. Lên tới đỉnh sóng rồi xuống.
B. Từ trái sang phải.
C. Từ phải sang trái.
D. Đứng yên.
Từ hình vẽ ta thấy: Quả bóng A nằm ở vế trái → nó sẽ đi lên tới đỉnh và rồi xuống.
Phương án A
Câu 2.Một sóng truyền theo phương AB. Tại một thời điểm nào đó, hình dạng sóng được biểu diễn như hình vẽ. Biết rằng phần tử M trên mặt nước đang đi lên vị trí cân bằng. Hỏi khi đó điểm N trên mặt nước đang chuyển động như thế nào?
A. Đang đi lên.
B. Đang đi sang bên phải.
C. Đang đi xuống.
D. Đang đi sáng bên trái.
Lưu ý: Ta có thể suy ra sóng truyền từ phải qua trái
Câu 3.Một sóng ngang tần số 50 Hz truyền trên một sợi dây nằm ngang với vận tốc 40 m/s. A và B là hai điểm trên dây cách nhau 3 m và sóng truyền theo chiều từ A đến B. Chọn trục biểu diễn li độ cho các điểm có chiều dương hướng lên trên. Tại một thời điểm nào đó B có li độ dương và đang chuyển động đi xuống. Hỏi tại thời điểm đó A sẽ có li độ và chiều chuyển động tương ứng là như thế nào
A. Âm, đi xuống.
B. Âm, đi lên.
C. Dương, đi xuống.
D. Dương, đi lên.
Phương án C
Lời kết: Qua hướng dẫn và ví dụ trên mong muốn giúp các thành viên hiểu hơn bản chất của sóng cơ trên mặt nước và đặc biệt là những em ôn thi đại học cho kì thi sắp tới. Cảm ơn vì đã theo dõi
CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Xét một sóng cơ lan truyền theo chiều từ trái qua phải như hình vẽ:
Câu 1.Trên mặt nước rộng vô hạn, sóng được phát ra từ một nguồn dao động điều hòa O và tạo thành sóng có dạng là các đường tròn tâm O ( hình vẽ). Xét trên cùng một Phương truyền sóng OAB có hai quả bóng A và B nhẹ, kích thướng đủ nhỏ nổi bồng bềnh trên mặt nước. Trong quá trình sóng truyền từ O đến A rồi đến B, quả bóng A di chuyển theo chiều nào?
B. Từ trái sang phải.
C. Từ phải sang trái.
D. Đứng yên.
Giải
Vì O là nguồn dao động và sóng truyền từ O tới B → sóng truyền từ trái qua phải.Từ hình vẽ ta thấy: Quả bóng A nằm ở vế trái → nó sẽ đi lên tới đỉnh và rồi xuống.
Phương án A
Câu 2.Một sóng truyền theo phương AB. Tại một thời điểm nào đó, hình dạng sóng được biểu diễn như hình vẽ. Biết rằng phần tử M trên mặt nước đang đi lên vị trí cân bằng. Hỏi khi đó điểm N trên mặt nước đang chuyển động như thế nào?
B. Đang đi sang bên phải.
C. Đang đi xuống.
D. Đang đi sáng bên trái.
Giải
Từ hình vẽ, ta thấy điểm M nằm ở vế phải mà đi lên trong khi đó N cũng nằm ở vế phải bụng sóng (tương tự) nên điểm N cũng đang đi lên.Lưu ý: Ta có thể suy ra sóng truyền từ phải qua trái
Câu 3.Một sóng ngang tần số 50 Hz truyền trên một sợi dây nằm ngang với vận tốc 40 m/s. A và B là hai điểm trên dây cách nhau 3 m và sóng truyền theo chiều từ A đến B. Chọn trục biểu diễn li độ cho các điểm có chiều dương hướng lên trên. Tại một thời điểm nào đó B có li độ dương và đang chuyển động đi xuống. Hỏi tại thời điểm đó A sẽ có li độ và chiều chuyển động tương ứng là như thế nào
A. Âm, đi xuống.
B. Âm, đi lên.
C. Dương, đi xuống.
D. Dương, đi lên.
Giải
Ta thấy A và B nằm ở vế trái của bụng sóng → cùng tính chất → A sẽ ở li độ dương và đi xuống
Phương án C
Lời kết: Qua hướng dẫn và ví dụ trên mong muốn giúp các thành viên hiểu hơn bản chất của sóng cơ trên mặt nước và đặc biệt là những em ôn thi đại học cho kì thi sắp tới. Cảm ơn vì đã theo dõi
